Oude Clubhelden: Koos van der Leek

Hij stond bekend als een van snelste scheidsrechters van het land, kon en kan niet tegen onrechtvaardigheid en nam het op tegen de KNVB, veroverde op 12-jarige leeftijd zijn 1ste beker, speelde als stopper bij VWS geen rol van betekenis, als man-in-het-zwart des te meer, werd in 1987 als een vorst in Belgrado onthaald en in een verlengde Mercedes van het vliegtuig afgehaald. Kriskras door het leven van het enfant terrible van het arbitersgilde: Koos van der Leek.

Op 10 oktober vorig jaar was Koos van der Leek namens de KNVB bij de wedstrijd Koninklijke HFC-Spakenburg voor het laatst actief als waarnemer Orde en Veiligheid. Daarna werd er geen duel meer gespeeld. Dat betekende vrije weekends voor de Stevenshofbewoner. Tot wanneer het huidige voetballoze tijdperk zal voortduren? Niemand die dat weet. Ook Van der Leek niet. ,,Ik heb geen glazen bol.”

Afgelopen januari konden zijn charmante vrouw Marty en hij niet afreizen naar Thailand voor hun inmiddels traditionele maand vakantie in dit Aziatische land. Heel vervelend. Maar niet zo dramatisch als het niet doorgaan van de traditionele viering van hun trouwdag met de kinderen en kleinkinderen. Al 51 jaar zijn ze samen Marty en Koos, in harmonie. ,,Dat alles veroorzaakt door de onzichtbare vijand, die corona heet”, verzucht Koos van de Leek (73). Na zelf een bescheiden rol te hebben gespeeld als actief voetballer, kent de voetbalwereld hem als de scheidsrechter die carrière heeft gemaakt op een niveau, dat voor slechts weinigen is weggelegd. Zijn manier van fluiten?

,,Ik fluit stijl Van der Leek.” Het scheidsrechteren bracht hem in alle stadions in Nederland en vele daarbuiten. Een dispuut met de KNVB, die voor de rechter in zijn voordeel werd beslist, zorgde voor een abrupt einde van zijn hobby. Om enige tijd daarna weer liefdevol te worden opgenomen in de grootste sportieve familie van het land. De ervaren arbiter schreef de basis voor een zo rimpelloos mogelijk verloop van voetbalwedstrijden, uitmondend in het KNVB-protocol Orde en Veiligheid.

Toppers

Leiden en omgeving heeft drie scheidsrechters voortgebracht die doordrongen tot het UEFA-korps dat internationale wedstrijden vlagt en fluit. Wim Schalks, ooit keeper van ASC, die bij regen met paraplu in de doelmond stond, en Koos van der Leek. Schalks is overleden, Van der Leek, gelukkig nog onder ons, zwaaide lang geleden af. Allard Lindhout, pas 33 jaar, is de coryfee uit de Leidse regio die momenteel, belangrijke en beladen wedstrijden krijgt toegewezen, en voor Euro Cup- en Championsleague-ontmoetingen steevast afreist naar het buitenland. Een coming man die steen voor steen bouwt aan een glansrijke carrière en weleens zou kunnen uitgroeien tot de beste leidsman van Nederland ooit.

Koos onderschrijft deze hoge verwachtingen, is het ook gloeiend eens met Allards uitspraak, dat ‘een scheidsrechter maximaal onzichtbaar wil zijn’. Dat is niet altijd eenvoudig, is de ervaring: ,,Je hebt met uiteenlopende karakters te maken, die verschillend reageren op beslissingen of op acties van tegenstanders.” Ooit vertelde Koos tijdens een bijeenkomst waar hij sprak voor voetballers, dat ‘het belangrijkste van het fluiten niet in de spelregels staat’. Deze stelling onderschrijft hij nog altijd en geeft een voorbeeld: ,,In een wedstrijd zijn er weleens spelers die zuigen, zeiken en zaniken. Op een gegeven moment was ik het zat, legde de wedstrijd stil, stapte op de speler af en zei: ‘Wij gaan nu naar de kleedkamer en ons verkleden. Jij gaat de wedstrijd verder leiden.” Verbazing alom. ‘Nee, meegaan,’ zei ik en tegen de andere voetballers zei ik: ‘We zijn zo terug, hij moet zich even omkleden’.”

,,Ik zei het zonder stemverheffing of irritatie. De man stond paf, wist zich geen houding en hield zich de verdere wedstrijd gedeisd. Zo’n optreden is niet te leren, staat ook niet in de boekjes.” Nu moet gezegd worden dat de meer dan 1 meter 82 lange, breedgeschouderde en altijd piekfijn uitgedoste scheidsrechter, getooid met een martiale snor ook indruk maakt.

Hobby

Zijn voorbereiding op een wedstrijd werd een voorbeeld genoemd voor iedereen die scheidsrechteren als hobby heeft. Daarover zegt hij: ,,Toen ik wedstrijden in de Eredivisie, 1ste divisie of in het buitenland vlagde of floot, ging ik altijd op tijd naar bed, zorgde ik ervoor dat mijn conditie puik was. Ik liep 2 tot 3 keer per week hard, ging naar de sauna en verdiepte me in de teams die tegen elkaar speelden.”

Ook ging Koos altijd tijdig op pad, was ruim op tijd voor de wedstrijd aanwezig en overlegde met zijn assistenten waar hij speciaal op lette. Het woord hobby is gevallen: ,,Ja, fluiten is een hobby. Dat doe je niet voor het geld. De tarieven stonden vast: 290 gulden voor de A-fluitisten, de B-categorie van scheidsrechters die betaalde wedstrijden leidden, moesten het doen met 150 gulden. Na wat ervan naar de belasting ging, bleef er niet veel over. Per afgelegde kilometer werd door de Belastingdienst goedgekeurde 46 cent betaald.”

Dat iedere wedstrijd van elke scheidsrechter wordt gevolgd door een rapporteur is bekend. Dus ook die van Koos van der Leek. Van elk rapport ontving hij een kopie. Koos laat er een paar zien. Daarin komen regelmatig de woorden ‘onverstoorbaar en consequent’ voor, en ‘mobiel in het volgen’. Dat laatste vraagt enige uitleg. ,,Met mobiel in het volgen, wordt bedoeld dat de scheidsrechter daar is waar de bal is of heengaat, hij volgt het spel op de voet en signaleert onmiddellijk de overtreding. Er ontgaat hem nauwelijks iets.”

Een citaat uit een van de rapporten: ‘Vrijwel steeds meldt de scheidsrechter zich in een mum van tijd op de plaats van overtreding om snelrecht toe te passen, de juiste beslissing te nemen.’  Even verder: ‘Eenmaal loopt hij in zijn ijver zichzelf voorbij, zowel de gele als rode kaart vliegt uit zijn borstzak.’ Het komt zelden voor dat een rapport geheel kritiekloos is, er moet altijd iets aan te merken zijn. De besnorde arbiter herinnert zich dit voorval: ,,Het gebeurde in de wedstrijd Helmond Sport tegen Willem II, lang geleden hoor. Het is me maar een keer overkomen.”

Koos stond bekend om zijn sprintsnelheid en loopvermogen, hij houdt van hardlopen, nog steeds. ,,Ik heb meegedaan aan de marathons van Utrecht en Amsterdam. Bij die van Leiden viel ik uit, iets verkeerds gegeten misschien, maar daar kan ik nog de pest over in hebben.” Nog elke week legt Van der Leek zichzelf tweemaal een duurloop van minstens een uur op, bij voorkeur in de duinen. Het resultaat is duidelijk zichtbaar, geen grammetje te veel.

‘Ome’ Dirk van der Klugt

Elke maand moesten de scheidsrechters van de B- en A-categorie zich in Zeist melden. ,,Daar werden de rapporten doorgenomen, onze conditie getest en moesten we de coopertest doen. Voor mij was dat een fluitje van een cent. Ik liep in 12 minuten met gemak 3200 meter, dat had ik achteruit lopend ook nog gehaald. Hahaha.” Collega’s als Jan Keizer zette hij op twee ronden, als het moest zelfs op 3, maar ‘dat werd mij verboden’.

Roelof Luinge, een uitstekende arbiter, die evenals René van der Gijp, Wim Kieft en tegenwoordig ook Allard Lindhout, graag gezien zijn als gastsprekers bij voetbalclubs. Net als de overleden Frans Derks en Barry Hughes. Voetballers hangen aan hun lippen en koesteren zich aan de verhalen uit hun loopbaan. Daar zou Koos van der Leek toch ook geknipt voor zijn? De in de Van Lennepstraat geboren Leidenaar voelt daar zeker voor. Niet alleen voetballers maar ook scheidsrechters in opleiding zouden veel kunnen opsteken van zijn vlotte met humor doorspekte babbels. Hij staat er voor open. De veelvuldig gelauwerde Van der Leek is in het bezit van de UEFA-speld, een niet te onderschatten onderscheiding.

Tijdens een Leidse sportverkiezing ontving hij de ‘Aanmoedigingsprijs’ van de gemeente Leiden. Hij kan een royale huiskamer behangen met de vaantjes die hij ontving van clubs in binnen- en buitenland. Het kleinood dat hem het meest na aan het hart ligt, heeft een apart, emotioneel verhaal. Koos: ,,Toen ik besloot scheidsrechter te worden, was ik een jaar of 19 á 20. Ik wilde op zaterdag zelf voetballen en op zondag fluiten. Dat leek mij ideaal. In Eigenzorg aan de Stationsweg werd de cursus gegeven door ‘ome’ Dirk van der Klugt. Een aimabele man, die de cursus uitstekend leidde. Hij was voor mij meer dan de cursusleider, eerder een 2e vader. Zo voelde dat, wederzijds. Ik was een gretige cursist, vond het geweldig over spelsituaties te praten en hoe daarop te reageren. Uitgerekend op de dag dat ik examen moest doen, was ik ziek. Een ramp, vond ik dat. Een paar weken later kreeg ik de gelegenheid alsnog examen te doen, ik alleen, in mijn eentje. Ik kom Eigenzorg binnen en daar staat Van  der Klugt. ‘Ben je zenuwachtig,?  vraagt hij. ‘Ja, meneer Van der Klugt’. Ik hoefde dat niet te zijn, vond hij, sloeg me op de schouder, examineerde mij en gaf meteen de uitslag: geslaagd. Daar hebben wij samen een biertje op gedronken.”

Van der Leek vervolgt zijn verhaal: ,,Ome Dirk en ik waren dikke mik. Toen hij ziek werd heb ik hem steeds bezocht en praatten wij veel. Vlak voor zijn dood belde een van de familieleden mij op. ‘Ome Dirk wil je nog zien’. Ik heb aan zijn sterfbed gezeten, zijn hand vastgehouden. Een heel mooi moment. Toen gaf hij mij een Gouden Speld, zijn Gouden Speld, ontvangen toen hij Erelid werd van de scheidsrechtersvereniging. ‘Die is voor jou,’ zei hij. ‘Jij gaat nog ver komen, jongen.’ Een korte tijd later overleed hij.” De Gouden Speld siert zijn revers bij bijzondere gelegenheden.

Rechtszaak

Voor iemand die ambitieus is, het hoogst haalbare wil bereiken, naast drukke werkzaamheden zich optimaal voorbereidt op de hem opgedragen wedstrijden en bovendien hoge rapportcijfers scoort, is het onverteerbaar, wanneer hij niet promoveert maar wordt teruggezet. Dat overkwam Koos van der Leek. Hij accepteerde dit niet en ging tegen het besluit in beroep. Wat was er gaande?

‘Ik durf met de  hand op mijn hart te zeggen dat ik  altijd naar eer en geweten heb gevlagd en gefloten.

De scheidsrechterscommissie van de KNVB had in haar wijsheid besloten Van der Leek van de B-lijst van betaald voetbalarbiters af te voeren en hem terug te zetten naar de rangen van amateurs. Koos nam advocaat Hinnen in de arm, die een kort geding tegen de voetbalbond aanspande. Voor de rechtbank bleek dat de KNVB geen duidelijke normen hanteert waar het de beoordelingen van scheidsrechters betreft. De 2 KNVB-juristen spraken elkaar ook tegen. Kortom, de rechter verwees beide partijen naar de onderhandelingstafel en te proberen er onderling uit te komen. Lang verhaal kort: De KNVB zag de uitspraak in haar nadeel al hangen en besloot na een jaar afwezigheid Van der Leek te behouden voor de Ere- en 1ste divisie-ontmoetingen. Eind goed al goed, zou je zeggen.

,,Ja, beaamt hij, maar niet voor lang, een seizoen slechts.” De KNVB bleek een slechte verliezer. Er werd extra gelet op de Leidse leidsman, op elk slakje werd zout gelegd, de sfeer werd er niet beter op. Voor de rijk besnorde fluitist alle reden om de eer aan zichzelf te houden en zijn fluit op te bergen. Weer werd aangetoond wat in de voetbalwandelgangen al eerder regelmatig te beluisteren viel: ‘Wie de KNVB voor de rechter daagt, heeft voor het einde van zijn loopbaan gevraagd.’ Met opgeheven hoofd, geheel in stijl verliet de altijd onberispelijk geklede scheidsrechter de arena. Om jaren later door dezelfde KNVB te worden uitgenodigd mee te denken en mee te praten over de vorm en inhoud van een steeds belangrijker thema, Orde en Veiligheid rond de velden en complexen.

Orde en Veiligheid

Dan blijkt dat Koos van der Leek niet rancuneus is, wellicht zelfs enigszins vereerd. Men wil gebruik maken van zijn lange ervaring als scheidsrechter, men stelt prijs op zijn expertise en rekent op een visie voor dit nieuwe traject. Het is nogal een onderwerp, Orde en Veiligheid. Hij bezocht talloze verenigingen, kondigde de eerste maal vooraf zijn bezoek aan, bij een vervolgvisite vaak niet. Bij een twintigtal voetbalverenigingen lette hij op ordeverstoringen als spreekkoren, die kwetsend zijn, op het afsteken van vuurwerk, op vandalisme, op het gooien van glas en aanstekers. Hij maakte notities over de plek waar fotografen hun werk doen. Hierover zegt hij: ,,Ze zaten doorgaans met een mannetje of 4 tot 6 langs het speelveld. Een prachtige plek om plaatjes te schieten, dat weet ik ook wel, maar hinderlijk voor spelers, scheids- en grensrechters en reglementair niet toegestaan. Er bestond een Model Draaiboek Orde en Veiligheid, die waar het personen raakte nogal weerstand opriep. Een voorbeeld: een invalide supporter in een scootmobiel had een ereplaats naast de dug-out. Heel gevaarlijk. Hij moest zich voortaan achter de afrastering opstellen. Vervelend, vond Van der Leek als mede-vertaler van het protocol dit, maar voor de veiligheid de enig juiste beslissing. Ook kwamen de verkoop van drank en het gooien van bommetjes aan de orde, toeschouwersscheiding, toegangscontrole. En wie moest de orde handhaven?

Stewards, duidelijk herkenbaar aan gekleurde hesjes maakten hun entree. Ze zijn inmiddels niet meer weg te denken. Iedere voetbalvereniging in de top van het amateurvoetbal is verplicht een veiligheidsfunctionaris aan te stellen. Wat ooit begon als ‘Veiligheid rond wedstrijden in het amateurvoetbal’, is nu een aangescherpte vereiste voetbal. Sindsdien is Koos van der Leek een officieel KNVB-waarnemer Orde en Veiligheid. Interessant is het verzoek van Jozef van der Vooren aan Van der Leek. Het Hoofd Wedstrijdzaken District West II; hij vraagt de doorgewinterde grens- en scheidsrechter om het draaiboek Veiligheid en Orde in de praktijk op de inhoud te toetsen en steekproefsgewijs te controleren of men zich aan het draaiboek houdt. ‘Een vrije opdracht bij voorkomende wedstrijden in de hoofdklasse zaterdag en zondag te bezoeken’, van de KNVB-official, met als doel te finetunen waar nodig en nuttig. Koos voldoet met plezier aan het verzoek.

Terwijl poes Loudy ligt te spinnen op de radiator en hond Kara zich – na  goedkeurend het LAV-duo te hebben besnuffeld – zich behaaglijk in zijn mand heeft genesteld, posteert Koos zich in de makkelijke bank en het LAV tweetal mee naar enkele hoogtepunten in zijn loopbaan.  Luxemburg – Italië, onder de 19 jaar, de 1ste wedstrijd in het buitenland. Met John Blankensteijn als scheidsrechter en Van der Leek als grensrechter. 4e official bij de wedstrijden Feyenoord- Hibernian en Ajax – Bohemian. Dan dat Pinksterweekend: ,,Een paar dagen rust op de camping? Vergeet het maar. Er waren afmeldingen, of ik op vrijdag even Veendam tegen wie weet ik niet meer, zeg maar Bal Op Het Dak, op de Lange Leegte wilde fluiten. En maandag 2e Pinksterdag Heracles tegen Wageningen (2-2). Leo van der Kroft, voorzitter van de Scheidsrechterscommissie Betaald Voetbal wilde per se dat Van der Leek deze wedstrijden zou leiden. Koos kijkt tevreden rond en vertelt dan dat hij jaren lid van de Terreincommissie afdeling Leiden is geweest.

,,Dat houdt in dat wij voor elk nieuw seizoen alle velden keurden, op afmetingen, belijningen en de afmetingen van de doelen.” Als voetballer bij VWS (‘Ik was voorstopper’) heeft hij het tot een voetnootje gebracht, niet meer. De accommodatie was er subliem: ,,Als alles in heel Nederland was afgelast, gingen de wedstrijden bij VWS gewoon door.” De douchegelegenheid was er super voor die tijd: ,,Wij van VWS hadden een boiler, de tegenstanders niet.” Zijn 1ste wedstrijd als scheidsrechter? ,,Roodenburg 8 tegen UDO zoveel. Een hectische toestand, er waren te weinig spelers. Met kunst- en vliegwerk werden er spelers bij elkaar gesprokkeld.”

30 jaar vervulde hij diverse KNVB-functies  en vanaf 2006 is hij waarnemer Orde en Veiligheid. (‘Een stuk of 60 wedstrijden – zaterdag en zondag –  per seizoen, inclusief voorbereiding 5 uur per wedstrijd. Reken maar uit, 300 uur’). Na enkele seizoenen alleen op pad te zijn geweest, werd in goed overleg afgesproken, dat Koos een collega toegevoegd zou krijgen. Dat werd Piet den Boer. ,,Een geweldige man”, aldus Van der Leek. ,,Waar ik nog weleens erin wilde vliegen, zei Piet altijd ‘even rustig aan, Koos’. We hadden een geweldige tijd samen. Zeer regelmatig belden wij elkaar om onze ervaringen te delen. Helaas is Piet ons veel te snel ontvallen. ’Een korte tijd had hij zitting in de Straf- of Tuchtcommissie. Het ‘akkefietje’ met de KNVB is hij allang vergeten, ook door de voetbalbond. Koos wil graag gezegd hebben dat hij alle functies met ‘het grootste plezier’ heeft vervuld. Met dank aan de KNVB die hem die kansen heeft gegeven. Over de vakanties van Marty en Koos in Thailand moet een andere keer maar gepraat worden, ze zijn er vol van. ,,We waren bij de Kwai rivier, je weet wel waar de film ‘Bridge on the River Kwai’ is gemaakt, met een heldenrol van Alec Guinnes….” Nee, nee Koos, daar komen we voor terug.

Foto’s en knipsels: Collectie Koos van der Leek

Actuele foto’s: Remco Mentink

Met dank aan Jan Duivesteijn.

En nog dit:

From: Veenendaal, Ron
Sent: Wednesday, July 17, 2019 11:28 AM
To: Leek, Koos van der
Subject: waarnemersschap
Beste Koos,

Zoals aangekondigd hebben wij in de afgelopen maanden het functioneren van de waarnemers beoordeeld op verschillende punten zoals aanwezigheid, flexibiliteit en de kwaliteit van de rapportage.

Daarnaast wilden wij naar een gelimiteerd aantal waarnemers. Nu blijkt dat wij meer waarnemers hebben dan dat wij denken nodig te hebben en hierin een keuze gemaakt.
Wij hebben besloten je opnieuw te benoemen in de functie van waarnemer voor komend seizoen. Daarbij hebben we besloten om je inzet te gaan richten op de 2de en 3de divisie. Dit betreft een selecte groep waarnemers die hiervoor ingezet wordt.

Op 5 september zal er een waarnemersbijeenkomst plaatsvinden waarvoor we je van harte
uitnodigen. Verzoek is om deze datum alvast te reserveren. Tijd en locatie wordt later bekend. Wij zijn bezig geweest met het maken van beleid en hebben een planning gemaakt. Daarover horen jullie in september meer. Wij hopen dan ook meer informatie te geven over een gebruiksvriendelijker webformulier.

Met vriendelijke groet,
Ron Veenendaal
Medewerker veiligheidszaken AV

Koninklijke Nederlandse Voetbalbond
Woudenbergseweg 56-58, 3707 HX Zeist