De afgelopen jaren heeft de IFAB (spelregelcommissie voor UEFA en FIFA) geprobeerd het voetbal sneller en attractiever te maken door de invoering van veel spelregelwijzigingen.
Of die echter allemaal tot het beoogde resultaat hebben geleid, waag ik te betwijfelen. Met name het aanscherpen van de buitenspelregel heeft zeker geen goed gedaan aan de attractiviteit van het voetbal. Waar voorheen het voordeel werd gegund aan de aanvallende partij wordt deze momenteel teruggefloten, zelfs als ze met ‘een grote teen’ al buitenspel staan.
Het aantal afgekeurde goals is, zowel nationaal als internationaal, inmiddels niet meer te tellen. Onlangs nog werden bij de wedstrijd Juventus-Barcelona drie goals, volgens de huidige richtlijn terecht, afgekeurd omdat de betreffende speler met een half voetje buitenspel stond. Ook Ajax overkwam vorig seizoen in de wedstrijd Chelsea-Ajax hetzelfde.
De huidige regel doet geen recht aan de oorspronkelijke gedachte om buitenspel strafbaar te stellen. Deze werd ingesteld om te voorkomen dat een zwaar verdedigend ingesteld team met een ‘lange haal’ een zogenaamde ‘goaltjespisser’ wist te bereiken opdat deze alleen nog de keeper hoefde te passeren. Naar mijn mening zou het de attractiviteit van het voetbal ten goede komen als deze regel herzien zou worden.
De IFAB heeft geprobeerd om de regels omtrent hands te verduidelijken. In een groot aantal gevallen is dat ook gelukt, maar er is ‘helaas’ ook nog sprake van onduidelijkheden, een zogenaamd ‘ grijs gebied’.
De strafbare zone (arm vanaf de onderzijde oksel) is duidelijker vastgesteld. Er is in alle sprake van strafbaar hands indien er, opzettelijk of onopzettelijke, direct een goal wordt gescoord of direct een scoringskans door ontstaat. Ook is verduidelijkt dat iedere handsbal boven schouderhoogte strafbaar is gesteld.
Daarentegen is er geen sprake van hands indien een speler bij een sliding de bal raakt met de arm die onder zijn lichaam op de grond steunt, wanneer een speler de arm(en) tegen het lichaam houdt of wanneer een speler de bal die rechtstreeks van het hoofd of lichaam van een dichtstbijzijnde tegenspeler komt, dan wel onopzettelijk van zijn eigen hoofd of lichaam tegen de arm krijgt, noem het gemakshalve maar ‘klutsballen’.
Tot zover alles duidelijk, maar de IFAB heeft ook hier dus een ‘grijs gebied’ open gelaten. Er is wel sprake van hands indien de arm van de speler het lichaam onnatuurlijk groter maakt. En daar zit nu net het probleem. Want wanneer is er sprake van een onnatuurlijke houding en wie bepaalt of daar sprake van is.
Voetbal is een dynamische sport met veel lichaamsbewegingen. Je hoeft geen bewegingsleer of anatomie gestudeerd te hebben om te begrijpen dat bij het veranderen van de lichaamshouding ook de armen meebewegen. Denk aan de ondersteuning van de armen bij het springen naar een bal of het veranderen van positie van het bovenlichaam wanneer een speler zich draait. Soms vindt de laatste beweging ook ongecontroleerd plaats, bijvoorbeeld in een schrikreactie.
Het is de scheidsrechter die moet inschatten of er in dat geval sprake is van een onnatuurlijke houding. Een foute inschatting is daarbij nagenoeg nooit cruciaal zolang de overtreding plaats vindt buiten het strafschopgebied. Momenteel is een van de meest opvallende zaken in de huidige voetbaljaargang het ongekend groot aantal strafschoppen dat wordt toegekend wegens een vermeende handsbal. Daarbij is gebleken is dat in 85% van deze gevallen de VAR (daar is ie weer) grote invloed had of zelfs bepalend was bij het toekennen van de strafschop wegens hands.
De VAR (een team bestaande uit de VAR, een assistent VAR en een technisch ondersteuner) kijkt vanuit allerlei invalshoeken naar de spelsituatie. Ook wanneer de scheidsrechter aanvankelijk geen strafschop toekende komen zij veelal tot het oordeel dat er sprake is van strafbaar hands omdat de arm het lichaam in zijn/hun ogen onnatuurlijk groot maakt. Daarbij wordt veelal voorbij gegaan aan de snelheid van de bal, de korte afstand van de bal tot de overtreder, alsmede de (schrik)reactie van de speler die wegdraait van de aanvliegende bal en tijdens wegdraaien van het lichaam zijn arm op een natuurlijke manier mee moet laten bewegen, daarbij geen enkele intentie tonend dat hij de bal wil blokkeren. Voorbeelden van dit soort ‘ discutabele’ beslissingen zagen we recent bij Groningen-PSV (strafschop PSV), Ajax-Heerenveen (strafschop Ajax) en Ajax-Fortuna Sittard (strafschoppen Ajax).
In Nederlandse voetbalprogramma’s werd mede door het toekennen van deze strafschoppen de vrees uitgesproken dat dit zou leiden tot hockey-achtige taferelen (waar spelers bewust de bal op de voet van een tegenstander proberen te spelen om een strafcorner te ‘ versieren’). Volgens de ‘kenners’ zou dit in het voetbal ook wel eens de tendens kunnen worden, met dien verstande dat men probeert de arm/hand van een tegenspeler te raken om een strafschop te verkrijgen.
Een van de beroemdste uitspraken van wijlen Johan Cruijff was: ,,Voetbal is simpel, simpel voetballen is moeilijk. Het zelfde geldt ondertussen ook voor het leiden (fluiten) van een wedstrijd. Immers; in het verleden begon iedere spelregel met de zinssnede: Indien, naar het oordeel van de scheidsrechter, etc. Dit gaf voor iedereen, spelers, staf en publiek duidelijkheid. Je hoefde het met de genomen beslissing niet altijd eens te zijn maar het was dus voor iedereen duidelijk dat de beoordeling van de scheidsrechter leidend en bepalend was.
De rol en invloed van de VAR heeft dit alles veranderd en zorgt al sinds zijn intrede in het voetbal voor veel discussies, mede omdat het beeld ontstaat dat de VAR oordeelt naar ‘de letter van de wet (lees: spelregel)’ en daarbij voorbij gaat aan de (on)mogelijkheid van een speler om zijn arm tijdig weg te trekken of stijf tegen het lichaam te drukken. De scheidsrechter die het spel van nabij volgt (en bij voorkeur ook ervaring als speler heeft) kan dit veel beter inschatten. Desondanks volgt menig scheidsrechter, ook nadat hij zelf de spelsituatie heeft beoordeel, het advies van de VAR.
In Engeland gaat men daar anders mee om. De, in hoog aanzien staande, trainer Roy Hodgson van Crystal Palace was onlangs duidelijk over soortgelijke beslissingen. Hij gaf, ondersteund door veel andere trainers uit de Premier League, aan dat de intentie van een handsbal moet zijn om de bal opzettelijk te spelen en sprak de hoop uit dat arbiters in deze situaties niet met strafschoppen zouden gaan strooien. Men heeft dit ter harte genomen en in dit soort situaties laat men over het algemeen doorspelen.
In Studio Voetbal wordt wekelijks een VAR moment uitgelicht, waarbij Dick Advocaat op eigen titel, op het inleidende filmpje middels een wegwerpgebaar zijn mening over de VAR duidelijk maakt. Duidelijk is echter wel dat hij daarin niet alleen staat. Overigens denk ik dat hij in de thuiswedstrijd tegen Wolfsberger AC dolblij was geweest als er een VAR aanwezig was geweest. Deze zou zeker twee van de strafschoppen die door de parodie op een scheidsrechter, de heer Jovanovic, waren toegekend hebben teruggefloten.
Goals en handsballen of overtredingen in het strafschopgebied moeten eerst uitvoerig worden bekeken alvorens de scheidsrechter wordt geadviseerd (of is het geïnstrueerd) of verzocht wordt om zelf te gaan kijken. Het laatste wordt overigens slechts door een enkeling gedaan.
Ook assistent scheidsrechters vlaggen tegenwoordig in overduidelijke gevallen helemaal niet (Mydtjylland-Ajax) of pas op het allerlaatste moment (al dan niet ingefluisterd door de VAR), bang om de wind van voren te krijgen of om overruled te worden.
Buitenspel wordt door de VAR met behulp van gekleurde lijnen vastgesteld, daar komt geen scheidsrechter meer aan te pas. Ook daar worden echter fouten gemaakt (Everton-Liverpool), want hoe nauwkeurig is het moment van het spelen van de bal daarin geborgd. Een ding is duidelijk: de invloed van de VAR is enorm en menig scheidsrechter neemt de beslissing van de VAR over zonder zelf de situatie te gaan bekijken.
Door dit alles begint voetbal qua beleving steeds meer te lijken op American Football. Ook daar wordt het spel voor de controle van spelsituaties/momenten om de haverklap stilgelegd. De vaart, beleving maar vooral de charme wordt op deze manier jammer genoeg uit het spel gehaald en begint voetbal steeds meer de vorm aan te nemen van een jurysport.
